فيساليس (عروسك پشت پرده) نارنجي
فيساليس يا عروسك پشت پرده كه ميوه رسيده آن جنبه خوراكي، دارويي و صنعتي دارد. گياه فيساليس كه داراي انواع يكساله و چندساله نيز است. از ارتفاعي حدود ۱۰۰ سانتيمتر برخوردار است. فيساليس گياه بومي كشور مكزيك بوده و از آنجا به سراسر اروپا انتشار يافته است. ميزان توليد آن در سال ۲۰۰۱ ميلادي حدود ۶۰۰ تن گزارش شده كه ۸۰ درصد آن به ايالات متحده صادر شده است. اين سبزي ميوهاي جزو پنج سبزي برتر مكزيك محسوب شده و بهطور متوسط هر مكزيكي در سال، ۵/۳ كيلوگرم از آن را مصرف ميكند. ميوه فيساليس كه به گيلاس زميني نيز شهرت دارد، داراي بافتي همچون گوجه فرنگي و طعمي همچون آناناس و توت فرنگي ميباشد و از اين جهت ميوهاي منحصربهفرد محسوب ميشود. در كشورهايي مانند تركيه فيساليس از جايگاه ويژهاي در زمينه صادرات برخوردار است. اين گياه در ايران به عروسك پشت پرده نيز معروف است و در كشورهاي همسايه به نامهاي گيلاس زميني و فانوس چيني نيز شناخته ميشود.
برگهاي فيساليس بهصورت متناوب و قلبي تا بيضوي شكل و كرك دار است و حاشيه برگها بهصورت ساده ميباشد. طول دم برگ بين ۴ -۵ سانتيمتر و پهنك برگ به ابعاد ۶ در ۵/۳ سانتيمتر است. گلهاي عروسك پشت پرده، در زاويه بين برگها و شاخه اصلي توليد ميشوند و به رنگهاي سفيد، آبي، زرد و ارغواني ديده ميشوند گلآذين منفرد و هرمافروديت، داراي گلهاي متقارن با تخمدان تحتاني ميباشد كه از ۵ كاسبرگ پيوسته و ۵ گلبرگ به رنگ زرد كمرنگ با لكههاي سياه و كرك دار، ۵ پرچم و يك مادگي تشكيل گرديده است. تخمدان گلهاي فيساليس، دوبرچهاي پيوسته بوده و تخمكهاي زيادي در هر برچه به رنگ سبز روشن و بدون كرك در آن ديده ميشود. لازم به ذكر است كه فيساليس تقريباً در سرتاسر سال گلدهي و باردهي دارد. ريشه گياه عروسك پشت پرده، افشان و سطحي هست. البته در برخي از گونهها اندامي شبيه ريزوم نيز ديده ميشود. ساقه فيساليس راست، چهارگوش و توخالي و بدون دم برگ است. ميوه عروسك پشت پرده از نوع سته بوده و در پوششي از كاسبرگ محصور شده است. اين ميوه داراي رنگهاي فيساليس زرد، فيساليس نارنجي، فيساليس بنفش، فيساليس سبز و فيساليس قرمز است و مقدار زيادي دانه به رنگ قهوهاي مايل به زرد دارد. لازم به ذكر است طول ميوه تقريباً ۳ سانتيمتر و قطر آن، به ۵/۲ سانتيمتر ميرسد.
از شاخصهاي رسيدگي ميوه فيساليس ميتوان به تغيير رنگ زمينه از سبز به نارنجي يا زرد طلايي اشاره كرد. چنانچه با فشارسنج، رسيدگي ميوه كنترل گردد، بايستي تحمل نيروي معادل ۵/۴ نيوتن را داشته باشد. تجمع مواد جامد محلول و تغيير نوع مواد پكتيني از ديگر شاخصهاي رسيدگي عروسك پشت پرده است. بهطوري كه قند كل ميوه در زمان برداشت بالاي ۶% و مواد جامد محلول ۱۶ – ۸% و اسيديته ميوه نيز ۹۲ -۷۳% و pH آن بين ۴/۳ – ۷/۴ باشد. محتويات ميوه فيساليس در ۱۰۰ گرم ميوه عبارت است از: ۸۵ گرم آب، ۸۵ كيلوكالري انرژي، ۷/۰ گرم چربي، ۱ ميليگرم آهن، ۹/۱ گرم پروتئين، ۲% چربي، ۳ ميليگرم بتاكاروتن، ۸ گرم مواد قندي، ۹ ميليگرم كلسيم، ۴۰ ميليگرم فسفر، ۸/۲ ميليگرم نياسين، ۱۱/۰ گرم تيامين، ۱۱ ميليگرم ويتامين ث، ۴/ ۰ ميليگرم ريبوفلاوين و ۷۲۰ واحد ويتامين آ است.
علاوه بر تازه خوري در اغلب كشورهاي اروپايي از محصول فيساليس بهصورت فرآوري شده در شكلهاي كشمش، ميوه خشك، ژله، تهيه سس سالسا، مربا، كمپوت، مارمالاد و بستني كوكتل ميوه استفاده ميشود. از روغن و چربي اين ميوه براي استفاده در صنايع آرايشي و بهداشتي و توليد لوسيونهاي بهداشتي استفاده ميگردد. اگرچه روغن موجود در تركيبات استروئيدي آن، ظرفيت تركيب آن را با روغنهاي ديگر مانند روغن خرما و نارگيل جهت مصرف خوراكي بالا برده است.
كاشت
فيساليس گياهي است كمتوقع و مناسب براي اقليمهاي نيمه گرمسيري. اگرچه ارقامي از اين گياه در كوهستانها و مناطق سردسيري رشد ميكنند اما براي توليد تجاري و اقتصادي، كشت و پرورش آن در فضاهاي بسته اعم از زيرپوشش پلاستيك يا سايهبان صورت ميگيرد. با اينكه فيساليس جزو گياهان بيتفاوت به طول روز بوده اما نياز به حداقل ۹-۸ ساعت نور آفتاب دارد. چنانچه اين گياه در شرايط نور زياد قرار گيرد بايستي از سايهبانهاي ۳۰% براي كنترل نور استفاده نمود. از نظر دما، صفر فيزيولوژيك اين گياه، ۳/۶ درجه سانتيگراد است. اولين جوانههاي گل در ۵/۵ درجه ظاهر ميشوند و ميوه دهي در ۵/۱۰ درجه اتفاق ميافتد. دماي مناسب جوانهزني دانه فيساليس، ۲۱ درجه سانتيگراد (ظرف ۱۰ ساعت) و يا ۳۲ درجه (ظرف ۱۴ ساعت) است. اگر دماي خاك براي جوانهزني، ۲۵ درجه سانتيگراد باشد، مناسبترين دما تلقي ميگردد. بافت خاك مناسب براي كاشت فيساليس، خاك سبك لومي شني با pH بين ۸ – ۵/۴ است. همچون ساير گياهان اين خانواده نسبت به EC بالاتر از ۴ نيز متحمل است. تغذيه گياهي جهت افزايش توليد بسيار ضروري است اما نسبت به خاكهاي فقير نيز متحمل ميباشد. نياز اين گياه به آبياري، در طول فصل رشد بالاست اما در زمان رسيدن محصول، نياز آبي آن كاهش مييابد. در هر صورت براي ۱۰۰۰ مترمربع گلخانه فيساليس، ۵/۱ مترمكعب در روز آب نياز است. در هر دوره كشت براي آبياري فيساليس براي هر ۱۰۰۰ مترمربع، بهطور متوسط ۸ – ۷ مترمكعب آب نياز است. اين گياه در زمان توليد ميوه نياز آبي كمتري داشته و در پايان دوره توليد از آبياري بينياز ميگردد.
ازدياد اين گياه عمدتاً از طريق دانه ميباشد اما از قلمههاي يكساله چوبي نرم نيز تحت تأثير هورمون ريشهزايي اكسين ميتوان استفاده نمود كه با موفقيت حدود ۳۸ درصدي همراه بوده است. همچنين از طريق خوابانيدن هوايي و تقسيم بوته نيز ميتوان آن را تكثير كرد. شيوه كاشت فيساليس همچون ساير گياهان اين خانواده بهصورت انتقال نشا است. از زمان كاشت تا نمو اولين ميوه حدود ۹۰ روز طول ميكشد. بهترين زمان كاشت در اواخر تابستان تا اوايل پائيز ميباشد. در برخي از مناطق اين محصول تا ۴ بار در سال كشت ميشود. جوانه گل پس از ۴۰ روز ظاهر ميشود و اولين ميوه پس از ۸۰ روز ظاهر ميگردد. در مناطق عاري از يخزدگي، گلدهي ۳-۲ بار در طول سال اتفاق ميافتد.
تراكم كاشت فيساليس در شرايط فضاي باز و شرايط گلخانه متفاوت است. بهطوري كه در شرايط گلخانهاي، تعداد بوته براي ۱۰۰۰ متر گلخانه بين ۱۰۰۰ – ۲۰۰۰ بوته است؛ اما در شرايط فضاي باز تا ۲۵۰۰۰ بوته در هكتار نيز گزارش شده است. تاريخ كاشت در شرايط گلخانه در استان تهران، شهريور تا مهر ميباشد. در گلخانه فاصله كاشت بين دو بوته ۵۰ سانتيمتر و فاصله رديفها ۱۲۰ سانتيمتر است. استفاده از قيم نخي همچون گوجه فرنگي گلخانهاي براي هدايت ساقههاي فيساليس ضروري است و بوتهها پس از رسيدن به انتهاي نخ يا قطع ميگردند و يا آويزان ميشوند. در شرايط فضاي باز بوته را با هرس تا ارتفاع ۳۰ سانتيمتري نگه ميدارند.
دوره رشد گياه از زمان كاشت دانه تا توليد ميوه، در شرايط فضاي باز، ۹۰ روز ميباشد كه ۷۰ روز آن مربوط به دوره رشد ميوه است اما در شرايط گلخانهاي دوره رويش از دانه تا پايان توليد، ۹ ماه است كه ۶-۵ ماه آن مربوط به دوره باردهي است. اگرچه برخي ارقام مقاوم به سرما تا ۱۰ درجه زير صفر را نيز تحمل ميكنند اما بهتر است براي جلوگيري از سرمازدگي در اواخر پائيز، سطح خاك و ريشهها را مالچ پاشي كرد.
اين گياه نسبت به گياهان همخانواده خود كمتوقعتر است بهطوري كه ميزان كود نيتروژن مصرفي براي يك هكتار ۲۴۰ – ۱۲۰ كيلوگرم و ميزان فسفر مصرفي براي يك هكتار ۱۵۰ -۶۰ كيلوگرم ميباشد. همچنين در خاكهاي لومي شني براي افزايش عملكرد، مصرف ۱۸۰ – ۹۰ كيلوگرم كود كامل در هكتار و محلولپاشي پتاسيم كلرايد ۱% قبل و بعد از شكوفه دهي توصيه ميشود. ارقام فيساليس خود ناسازگار بوده و براي تشكيل ميوه نيازمند ارقام گردهزا و خودبارور است. همچنين استفاده از زنبورهاي گردهافشان در گلخانه توصيه ميشود.
فيساليس بهطور اختصاصي فاقد بيماري يا آفت ميباشد اما مهمترين آفات آن همان آفات و بيماريهاي مشترك گوجه و فلفل مانند شته، مگس سفيد مينوز و كنه تارعنكبوتي است. مهمترين بيماريهاي ميوه مذكور نيز نماتد آفريقاي جنوبي است كه خسارت فراواني را وارد نموده و همچنين بيماري و آفات ديگري چون عنكبوت قرمز، خرگوش صحرايي، سوسك كك Chrysomelidae، بيماري كپك پودري و نقطه برگ باكتريايي Xanthomonas گزارش گرديده است.
برداشت محصول در شرايط گلخانههاي در ايران از اواسط بهمن آغاز ميگردد و هر كارگر ميتواند در فصل برداشت، روزانه بهطور متوسط ۱۲- ۱۰ كيلوگرم برداشت كند. رنگ ميوه در زمان رسيدن به نارنجي تا قرمز تمايل پيدا ميكند. ميوه را با همان پوشش در ظروف كوچك ۳۰۰ تا ۵۰۰ گرمي بسته به نياز بازار بستهبندي ميكنند. عملكرد متوسط آن در هكتار حدود ۱۵ تن گزارش شده است. فيساليس داراي پوشش سلولزي است كه به حفظ و ماندگاري آن كمك فراواني ميكند بهطوري كه عمر نگهداري ميوه با كاسه گل در دماي ۳۰ درجه سانتيگراد به يك ماه نيز ميرسد. ولي ميوه خشكشده آن در دماي ۳۰ درجه تا ۵ ماه قابليت نگهداري دارد. براي افزايش عمر انباري اين محصول توصيه ميگردد كه ميوه بهصورت نيمه رسيده برداشت گردد. نتايج بهدستآمده از يك تحقيق نشان ميدهد كه كيفيت ظاهري و رنگ ميوه پس از ۶۴ روز انبارداري كاهش يافته و پس از ۷۴ روز انبارداري، ميوهها از محل اتصال به ساقه، شروع به پوسيدگي ميكنند. ميوهها تا ۵۶ روز نگهداري در انبار هنوز داراي كيفيت مناسبي است. پس از روز ۶۴، سطوحي از پوسيدگي قهوهاي رنگ روي آنها ديده ميشود و از روز هفتاد و چهارم به بعد رشد ميسيليوم قابلمشاهده است؛ بنابراين بهترين دماي انباري اين محصول، دماي ۱۰ درجه سانتيگراد است كه قادر است محصول را تا بيش از ۶۰ روز نگهداري نمايد.
خواص
ميوه فيساليس داراي بافتي همچون گوجه فرنگي و تركيبي از طعم ميوههاي توت فرنگي، گيلاس، كيوي و آناناس است. اين ميوه از رده گياهان تكلپهاي و از رسته بادمجان سانان است كه به دليل قرار گرفتن در لفاف كاغذي شكل فاقد هرگونه آلودگي و عوامل بيماريزا است و بدون نگهداري در يخچال بيش از ۱۰ روز ماندگاري دارد و در صورت نگهداري در يخچال حدود ۲ ماه مدت زمان ماندگاري اين ميوه نيز افزايش مييابد. از نظر خواص فيساليس، اين ميوه سرشار از ويتامينهاي A، E، C، P و F و مواد معدني آهن، فسفر، پتاسيم و منيزيم و سرشار از آنتياكسيدان و ضدسرطان است. فيساليس منبع غني و طبيعي از آنتياكسيدانها بوده و ويتامينهاي A، E، C، P و F را در خود دارد. اين ميوه بدن انسان را در مقابل خنثيسازي راديكالهاي آزاد كه موجب بروز بيماريهايي چون سرطان، سكته قلبي، پروستات، آسم و آلرژي ميشود، حفاظت ميكند. فيساليس غني از مواد معدني مانند آهن، پتاسيم، فسفر و منيزيم است.
علاوه بر خواص دارويي فراوان اين ميوه، از برگ و ساقههاي آن نيز بهصورت دمنوش استفاده ميكنند. دمكرده آن براي درمان آسم مؤثر است. اين ميوه براي بيماريهاي پوستي خاصيت ضدالتهابي و ضدعفونيكننده دارد. برگهاي آن براي درمان مالاريا، هپاتيت، روماتيسم و ناراحتي كبدي مورداستفاده قرار ميگيرد. از جمله خواص اين ميوه تقويتكننده سيستم دفاعي بدن است. خاصيت ضدسرطاني، ضدباكتري و ضدويروسي دارد. از ديگر مزاياي اين ميوه تأثير بسزايي است كه در شادابي و طراوت پوست و تقويت قواي جنسي دارد. ويتامين P موجود در آن به بدن در جذب ويتامين C كمك ميكند و سيستم ايمني بدن را تقويت ميكند. ويتامينهاي B كمپلكس در اين ميوه مانند تيامين براي سوختوساز سالم بدن، پوست، چشم و مغز لازم است. پكتين نوعي فيبر موجود در اين ميوه است كه كاهشدهنده كلسترول است. فيساليس غني از مواد معدني مانند آهن، پتاسيم، فسفر و منيزيم است. از ميوه فيساليس در تهيه كرمهاي آرايشي نيز استفاده ميشود همچنين مصرف اين ميوه تأثير بسزايي در شادابي و طراوت پوست دارد. فيساليس زرد حاوي مقادير بالاي آنتياكسيدانها و خواص ضدالتهابي هستند.
مهمترين خواص دارويي و درماني ميوه فيساليس عبارتاند از:
سرطان: فيساليس زرد حاوي مقادير بالاي آنتياكسيدانها و خواص ضدالتهابي هستند كه راديكالهاي آزاد بدن را كاهش داده و با افزايش آپوپتوز و مرگ سلولهاي سرطاني، خطر ابتلا به انواع سرطان را از بين ميبرند.
ضدالتهاب طبيعي: مقادير بالاي آنتياكسيدانهاي موجود در گلدن بري بهعنوان ضدالتهاب طبيعي عمل كرده و خطر ابتلا به انواع بيماريهاي التهابي مانند آرتروز، نقرس، درد مزمن و حتي هموروئيد يا بواسير را كاهش ميدهد.
افزايش انرژي: ميوه فيساليس حاوي دوزهاي خوبي از ويتامين B است. مواد غذايي كه براي توليد انرژي در بدن ضروري ميباشند. مصرف كافي ويتامين B به حفظ انرژي شما كمك كرده و مانع از خستگي ميگردد. ۱۰۰ گرم ميوه فيساليس داراي ۱۱/۰ ميليگرم تيامين، ۰۴/۰ ميليگرم ريبوفلاوين و ۸/۲ ميليگرم نياسين است. همه اين ويتامينها نقش مهمي را در توليد انرژي از كربوهيدراتها و چربيهاي رژيم غذايي ايفاء ميكنند.
لاغري و كاهش وزن: فيساليس يك ميوه كمكالري است و به دليل مقادير بالاي مواد مغذي كه دارد به لاغري و كاهش وزن افراد كمك ميكند. چون ۱۰۰ گرم از اين ميوه تنها ۵۳ كالري دارد. محتواي كل چربي (۷۰/ گرم) در اين ميوه نيز ناچيز است و علاوه بر اين داراي كلسترول كمي است. ميوه فيساليس داراي كالري بسيار كمي بوده و ازاينرو افزايش مصرف آن مطمئناً نميتواند منجر به افزايش وزن گردد.
فشارخون: تركيبات ضدالتهابي موجود در فيساليس به كاهش التهاب شريانها و عروق خوني كمك كرده و خطر ابتلا به فشارخون بالا و بيماريهاي قلبي را از بين ميبرد.
كلسترول خون و قلب: اسيدهاي چرب ضروري موجود در فيساليس به كاهش كلسترول خون كمك كرده و خطر ابتلا به بيماريهاي قلبي و عروقي را كاهش ميدهند.
ديابت و قند خون: برخي از تركيبات موجود در فيساليس ميتوانند تجزيه و مصرف قندهاي ساده از كربوهيدراتها را كاهش داده و نوسانات شديد قند خون را يكي از علل اصلي ابتلا به ديابت نوع ۲ ميباشند را بهبود ميبخشند.
منبع خوبي از پروتئينها: بعضي افراد تصور ميكنند كه گوشت تنها منبع خوب پروتئين است، اما اين تصور اشتباه است. ميوه فيساليس خام و خشك نيز ميتواند حاوي مقادير قابلتوجهي از پروتئينها باشد. اين ميوه داراي ۱۸ نوع مختلف آمينواسيدها از جمله تمام ۸ آمينواسيد ضروري ميباشد. آمينواسيدها تركيبات آلي هستند كه بهعنوان بلوكهاي ساختاري پروتئينها عمل ميكنند. ۱۰۰ گرم ميوه فيساليس خشك شده حاوي ۱۶ درصد مقدار مصروف روزانه توصيهشده از پروتئين است؛ بنابراين گياهخواراني كه به دنبال يافتن منابع غيرگوشتي بهمنظور افزايش جذب پروتئين هستند ميتوانند از اين ميوه در رژيم غذايي خود استفاده كنند.
كبد: برخي تحقيقات نشان ميدهند كه فيساليس با سمزدايي و پاكسازي بدن به سلامت كبد كمك كرده و خطر تخريب آن را كاهش ميدهد.
بهبود سلامت چشم: ميوه فيساليس يك ميوه دوستدار چشم در نظر گرفته ميشود، چون اين ميوه داراي ويتامين A بالايي است. تنها ۱۰۰ گرم ميوه فيساليس را به رژيم غذايي خود اضافه كنيد. بنابراين مصرف منظم اين ميوه قطعاً ميتواند به حفاظت از بينايي چشم شما در برابر مشكلات مرتبط با پيري مانند تخريب ماكولا كمك كند. علاوه بر اين، ويتامين A فعاليت آنتياكسيداني قوي را نشان داد كه به اين معني است كه مصرف اين ميوه ميتواند نقش حياتي را در كاهش آسيب راديكالهاي آزاد ايفا كند. كاربرد خارجي آب اين ميوه براي درمان مشكلات چشمي مانند ناخنك استفاده ميشود.
كليه: گلدن بري يك ديورتيك طبيعي در طب سنتي است كه با افزايش ادرار به دفع سموم سيستم لنفاوي از طريق كليهها و بهبود سلامت آنها كمك ميكند.
تقويت سيستم ايمني بدن: تنها با مصرف ۱۰۰ گرم ميوه فيساليس ۱۸ درصد ويتامين C مجاز توصيه شده تأمين ميشود. مطمئن باشيد كه مصرف روزانه اين ميوه كمك فوقالعادهاي به تقويت سيستم ايمني بدن شما ميكند. ويتامين C توسط افزايش سنتز سلولهاي مبارزه كننده با عفونت باعث افزايش تقويت سيستم ايمني بدن ميگردد. اين ميوه منبع خوبي از پلي ساكاريدها بوده كه به افزايش ايمني كمك ميكنند.
عوارض فيساليس
مسموميت: از خوردن فيساليس سبز و نارس خودداري كنيد چون ممكن است سمي باشد و باعث مسموميت شود. همچنين توصيه شده كه از مصرف فيساليس وحشي جدا خودداري كنيد.
آلرژي و حساسيت: اگر به انواع توتها آلرژي و حساسيت داريد ممكن است فيساليس هم باعث آلرژي و حساسيت در شما شود.
نحوه مصرف
همانطور كه قبلاً ذكر شد ميوه فيساليس توسط يك پوسته كاغذي غيرمعمول احاطه شده است. بنابراين هنگام مصرف فيساليس، در مرحله اول شما نياز به جدا كردن پوست از ميوه داريد. اين كار به اين دليل است كه پوسته غيرخوراكي است. ازاينرو حذف آن از ميوه ضروري ميباشد. بعد از برداشتن پوسته ميوه را با آب بشوييد و سپس آن را يا بهصورت خام مصرف كنيد و يا ميتوانيد بهصورت پخته شده به انواعي از غذاهاي اضافه كنيد. ميوه فيساليس برش داده شده ميتوانند به هر نوع سالادي اضافه شوند. اين ميوه طعم ترش و شيريني را به غذاها ميدهد. در مقايسه با فيساليس خام نوع خشك اين ميوه حاوي مواد تغذيهاي متمركزتري ميباشد؛ بنابراين مصرف منظم فيساليس خشك قطعاً ميتواند مصرف مواد تغذيهاي شما را به حداكثر برساند. بافت اين ميوه خشك شده نرم و چروكيده و شبيه يك كشمش ميباشد. ازآنجا كه اين ميوه باعث افزايش بالقوه انرژي ميگردد، آنها اغلب به شكلاتهاي انرژيزا اضافه ميشوند.
براي خريد بذر فيساليس و ساير صيفي جات به فروشگاه بذر ظرافت مراجعه فرماييد.
همچنين از راههاي زير نيز ميتوانيد محصولات ما را ملاحظه و خريد نماييد:
۱- مراجعه به صفحه اينستاگرامي به آدرس:
https://www.instagram.com/zerafat.shop
۲- مراجعه به كانال تلگرامي به آدرس:
۳- تماس با شماره موبايل: ۰۹۱۳۵۵۵۵۸۳۳
برچسب: فيساليس، بذر فيساليس، بذر، خريد بذر، فروشگاه بذر،